Centro de Portugal: porselein- en keramiekroute (deel 1)

Als je ooit in Portugal geweest bent, kan het je niet ontgaan zijn: de vele azulejos, de prachtige tegels op Portugese huizen en kerken, vooral langs de kust. Maar ook andere vormen van keramiek zijn populair. Ik ging op onderzoek. De tocht start in Caldas da Rainha, de keramiek-hoofdstad van Portugal.

Zelfs de naambordjes zijn van keramiek in Caldas da Rainha

Loop een willekeurige straat in, en je ziet ze, de kleurrijke huizen. Iedere huiseigenaar koos een eigen tegeltje om de gevel mee te bekleden en dat levert een heerlijk bonte mix op. Het versieren van de huizen had verschillende redenen. De tegels weerkaatsen de zon in de zomer dus houden de huizen koel. Maar in kustplaatsen hebben ze als bijkomend voordeel dat ze huizen beschermen tegen het zoute water en de wind en dat de muren eenvoudig schoon te maken zijn, even afsoppen en zout en zand of een indringende vislucht is verdwenen. En ja, het staat natuurlijk ook gewoon mooi, al die verschillende kleurrijke azulejos op de huizen.

Prachtige azulejos in Caldas da Rainha

Prachtige azulejos in Caldas da Rainha

Zelfs de naambordjes zijn van keramiek in Caldas da Rainha

Zwavelgeur en boerenmarkt

Koningin Leonor, naar wie Caldas da Rainha vernoemd is, was een belangrijke vrouw die opkwam voor de armen. Haar liefde voor Caldas ontstond toen ze ontdekte dat het zwavelhoudende water dat hier uit de grond komt goed was voor haar reuma. Ze liet direct een thermaal ziekenhuis bouwen. Caldas da Rainha was in de 19de eeuw erg en vogue omdat aristocraten er kwamen om te kuren. De elite wandelde in het prachtige Parque Dom Carlos, verloor geld in het casino, zorgde ervoor te zien en gezien te worden en kwam tot rust in dit lieflijke plaatsje niet ver van de kust.

Parque Dom Carlos in Caldas da Rainha

Slenterend door de stad ruik ik bij het oude ziekenhuis, dat nog altijd in gebruik is trouwens, een indringende zwavelgeur. Uit een putje stijgt een hete stoomwolk op. Het gezonde water stroomt hier nog altijd. Via de prachtige, intieme kerk die van binnen rijk gedecoreerd is met tegels en hout met bladgoud kom ik bij de dagelijkse boerenmarkt vol vers fruit en kleurrijke bloemen. Op het terrasje aan het eind van de markt is het genieten van het ‘gedoe’ op de mark onder het genot van een goede espresso. Met daarbij de specialiteit van de stad, de beijinhos das Caldas, de kussen van Caldas, een soort knapperig soesje maar dan zonder de room. Licht en lekker.

De dagelijkse boerenmarkt in Caldas da Rainha

De dagelijkse boerenmarkt in Caldas da Rainha

Koffie met de Kussen van Caldas

Portugese petiscos

Voor de lunch heb ik gereserveerd bij Casa Antero (R. Alexandre Herculano 8) voor een kennismaking met de Portugese petiscos (tapas). De taverne ziet er binnen knus uit maar omdat op deze zonnige oktoberdag het kwik boven de 25 graden klimt, zoek ik een tafeltje op het terras onder de parasols. Op tafel komen schalen met inktvis in filodeeg, spinaziekroketjes, verse kaas met olijfolie met kruiden, makreel op zoete aardappel en sardines op gemarineerde tuinbonen geserveerd in een klein sardineblikje. Sublieme presentatie, en dan te bedenken dat ik eigenlijk geen tuinbonen lust maar deze zijn heerlijk knapperig en kruidig. Dan is er zachte rogvleugel en er is octopus, heerlijk mals en geserveerd in een halve fles. Ongemerkt eet ik veel meer dan goed voor me is. Portugese petiscos staan vanaf nu hoog op mijn favorietenlijstje.

Smullen van de Portugese petiscos (tapas) bij Casa Antero in Caldas da Rainha

Portugese petiscos (tapas) bij Casa Antero in Caldas da Rainha

Karikaturen van keramiek

Slenterend door Caldas da Rainha vallen de manshoge beelden van keramiek op. De figuurtjes werden ooit bedacht door journalist en cartoontekenaar Rafael Bordallo Pinheiro die besloot karikaturen van keramiek te maken. De vroedvrouw, de politieman, de pastoor maar ook een enorme kat en een fontein vol kikkers hebben bezit genomen van de stad.
De kleine varianten voor thuis in de kast kunnen zelfs bewegen, de grote die nu langs een mooie wandelroute door de stad staan niet, maar ze blijven bijzonder. In de fabriekswinkel (rua Rafael Bordallo Pinheiro, 53) zijn de bewegende beeldjes te koop maar ook vele andere ontwerpen zoals borden en schalen, veelal met het thema dieren of groenten.

Tussen kunst en kitsch, dat is het werk van Rafael Bordallo Pinheiro

Tussen kunst en kitsch, dat is het werk van Rafael Bordallo Pinheiro

Tussen kunst en kitsch, dat is het werk van Rafael Bordallo Pinheiro

Tussen kunst en kitsch, dat is het werk van Rafael Bordallo Pinheiro

Wit met een beetje blauw

Het lijkt een beetje onzinnig om tijdens een speurtocht naar tegels een vrijwel compleet wit stadje binnen te wandelen. Want ja, in Óbidos zijn alle huizen witgekalkt met hier en daar een likje geel of blauw. Het door de Romeinen aangelegde Óbidos ligt op een helling en is omzoomd door robuuste stadsmuren, de muralhas, waarover je kunt wandelen. Via een imposante poort, Porte de la Villa, kom je in de hoofdstraat en wat blijkt, juist in die poort zijn wel enkele prachtige tegeltableaus te zien. De hoofdstraat lijkt een aaneenschakeling van souvenirwinkels maar er zitten ook pareltjes tussen, zoals de bakkerij waar de hele dag door brood gebakken wordt. Ik zoek een plekje aan een van de tafeltjes voor een kopje koffie met een kokoskoekje erbij.

Wandelen over de stadsmuren van Obidos

De winkelstraat van Obidos

Wandelen over de stadsmuren van Obidos

De witgekalkte huizen van Obidos, zelfs de kat is wit!

Zoek de foutjes

Natuurlijk zijn er ook in het kleine Óbidos kerken en die zijn zoals vrijwel overal in Portugal rijk betegeld van binnen. De azulejos vormden een goed alternatief voor de tapijten die in noordelijker (en dus koudere) landen vaak de muren van kerken sierden. De eerste tegels in de Santa Maria kerk werden al in de 16de eeuw aangebracht en eigenlijk is de hele historie van de Portugese tegel hier van de muren af te lezen. Aanvankelijk zag je vooral geometrische motieven, geïnspireerd op de Arabische stijl. Toen eenmaal ontdekt was hoe je meerdere kleuren op een tegel kon aanbrengen zonder dat de kleuren doorliepen, werden de tegels veel kleuriger. In de tweede helft van de 17de eeuw werden blauwwitte tegels de trend, dankzij het Nederlandse Delfts Blauw. Nederland had de inspiratie daarvoor overigens in China opgedaan. Daarna kregen de Portugezen toch weer een voorkeur voor veelkleurige tegels. Grappig is ook te zien dat de ontwerpers van tegeltableaus aanvankelijk nog niet goed konden inschatten hoeveel een tegel tijdens het bakken zou krimpen. Er zijn her en der dus wat extra rijtjes tussengevoegd. Dus als je naar de kerk in Óbidos gaat, zoek dan de foutjes.

Een kerk bomvol tegeltjes in Obidos

De overdadig gedecoreerde kerk van Obidos

Dit is het eerste deel van de tegeltjes-tour door het centrum van Portugal. In deel 2 verken ik onder meer studentenstad Coimbra met een van de mooiste bibliotheken ter wereld. En in deel 3 bezoek ik de fabriek waar koningen en celebrities hun keramiek laten maken.

MEER PORTUGAL

• Roadtrip door de Alentejo regio
• Landelijk logeren in de Alentejo
• Wijnhotel in de Alentejo

Bewaren