Modernisme: licht, lucht en ruimte voor de werknemers

Hoe vaak heb ik het gebouw al niet vanuit de trein bewonderd, de Van Nelle Fabriek in Rotterdam. Het complex is sinds 2014 UNESCO-Werelderfgoed. Omdat er tegenwoordig allerlei bedrijven zitten, is het niet de bedoeling dat je er als bezoeker zomaar gaat rondlopen. Dus boekte ik een rondleiding.

Rotterdam Van Nellefabriek fabriek Unesco Nieuwe Bouwen modernisme architectuur urbanguides

Het Nieuw Bouwen, de Van Nelle Fabriek in Rotterdam

Gids Steven, zelf architect, blijkt gelukkig een goede verteller. Informatie over het gebouw, de familie en de werknemers wisselen elkaar af terwijl we van binnen naar buiten lopen en vice versa.

Rotterdam Van Nellefabriek fabriek Unesco Nieuwe Bouwen modernisme architectuur urbanguides Van Nelle Fabriek

De Van Nelle Fabriek in Rotterdam, mooi modernisme

Visitekaartje langs het spoor

Zo kom ik dus te weten dat de familie Van Nelle allang niet meer de eigenaar van het bedrijf was. Van Nelle, in 1782 gestart door Johannes van Nelle, werd ergens halverwege de 19^de eeuw overgenomen door de familie Van der Leeuw. Door de jaren heen kwamen er in de stad steeds meer locaties met winkels, kantoren, fabrieken, opslag et cetera. Niet praktisch dus uiteindelijk ging Cees van der Leeuw begin 20^ste eeuw op zoek naar een locatie voor een spiksplinternieuw gebouw waarin alles kon worden ondergebracht. Het werd de Spaanse polder. Vanwege de Schie, want aanvoer van grondstoffen via het water was belangrijk. Bovendien was de woonwijk Spangen in aanbouw, met volop woningen voor arbeiders. De derde reden was het spoor. Vanuit de trein zouden duizenden mensen de witte, glanzende fabriek zien met de naam Van Nelle in neon koeienletters op het dak.

Van Nelle in neon reuzenletters

Fabriek en voetbalstadion

De Van Nelle Fabriek waar koffie, thee en tabak verwerkt werd, werd tussen 1925 en 1931 gebouwd. Een mooier gebouw in modernisme-stijl is er eigenlijk niet te vinden. Functioneel, zonder franje, licht en open, van beton, staal en glas. Ook al werden er soms concessies gedaan. De gebogen uitbouw bijvoorbeeld waar onder meer de directie kantoor hield. Het management kon zo precies overzien wat er op het fabrieksterrein gebeurde. En ook de glazen bruggen tussen de opslag en de fabriek waren niet zo gepland. De financiële crisis in de jaren ’30 van de vorige eeuw maakte dat de bouwplannen iets moesten worden bijgesteld. Desondanks vind ik het een prachtig gebouw. Het is ontworpen door het architectenduo Brinkman en Van der Vlugt, hetzelfde bureau dat verantwoordelijk is voor voetbalstadion De Kuip.

Een glazen loopbrug verbindt twee delen van het pand.

Niet gepland, maar noodzakelijk, deze transportverbindingen

De Van Nelle Fabriek: veel licht, weinig privacy

Veel werknemers zullen blij zijn geweest dat het Nieuwe Bouwen in opkomst was, want opeens was er aandacht voor ruimte, licht en lucht. Wat een verschil met de donkere, bedompte fabrieken van weleer. Aan de andere kant, door al dat glas was je ook wel erg zichtbaar voor de bazen. En bij Van Nelle ging dat ver: de toiletten hadden aanvankelijk geen deuren, zo kon men in de gaten houden of het personeel niet treuzelde. Je kon als arbeider dus weinig ongezien doen. Desondanks waren er soms romantische ontmoetingen tussen werknemers met een ongewenste zwangerschap als gevolg. Tijdens een rondleiding ontdek je hoe een ingenieus trappensysteem als een soort anticonceptie avant la lettre werkte.

Een van de trappenhuizen in de fabriek

Enkele details van dit modernisme-gebouw

Het aroma komt je tegemoet…

Het was jaren de koffieslogan van Van Nelle. Omdat de werknemers vroeger vaak maar eens per week in bad gingen en dan ook nog het badwater deelden, was het aroma in de fabriek zelf niet altijd even fris. Omdat er gewerkt werd met producten die reukgevoelig waren, moest daar een oplossing voor gevonden worden. Er werden dus speciale wasgelegenheden gebouwd. Iedere werknemer ging ’s morgens eerst naar de wasruimte voor een opfrisbeurt om daarna aan de slag te gaan. Ze hadden trouwens stromend warm water, een ongekende luxe voor die tijd.

De toiletten in de fabriek, nu met rode deurtjes

Dankzij de eigen elektriciteitsvoorziening was er zelfs centrale verwarming in de fabriek

In de voormalige koffiebranderij is nu restaurant/kantine Deli33. Een goede plek om nog even de architectuur te bewonderen terwijl je geniet van een kop koffie en bijvoorbeeld een broodje of kom soep. Let vooral ook op de paddenstoelkolommen van gewapend beton die samen met de vloeren in een keer gegoten zijn. Een uniek proces voor die tijd. Er is trouwens ook nog een leuk verhaal over de heipalen van gewapend beton. Maar dat hoor je wel tijdens de toer.

Goed voor een kleine pauze, het restaurant Deli33

Boek een rondleiding

Urban Guides organiseert rondleidingen van een uur door de Van Nelle Fabriek. Je komt veel te weten over het gebouw, de historie en de werknemers van Van Nelle. En het is een kans om deze voormalige fabriek ook eens van binnen te bewonderen.

MEER ROTTERDAM

Tijd over na de rondleiding? Ik ben een groot fan van de Fenix Food Factory. Het knusse alternatief voor de Markthal. Zomers zit je lekker buiten op het terras, als het wat koeler is, plof je binnen neer en bestel je iets lekkers bij de verschillende culinaire ondernemers.