Weg met snobisme, aandacht voor functionele en betaalbare toegepaste kunst, dat was het idee van Walter Gropius toen hij in 1919 het Bauhaus oprichtte, de kunstschool in Weimar. Het werd een project met obstakels. Maar dat levert wel een intrigerende reis in de voetsporen van Bauhaus op. Mijn kennismaking begint in Weimar en voert via Dessau naar Berlijn. Let op: reis je met de auto dan moet je wel een milieusticker Duitsland kopen.

Het Bauhaus Archiv in Berlijn

Het is alweer 100 jaar geleden dat Walter Gropius in Weimar het Staatliche Bauhaus Weimar oprichtte. De beroemde Duitse opleiding die kunst, vakmanschap en industrie moest samenbrengen.

Rondwandelend in Weimar kun je je bijna niet voorstellen dat hier die revolutionaire Bauhaus-ideeën geboren zijn. Bij Bauhaus denk ik toch meer aan strak en functioneel. Maar Weimar oogt zoals zoveel klassieke Duitse steden, lekker gemütlich, met veel pastelkleurige huizen en mooie ornamenten. Zoals je verwacht van de geboortestad van Goethe en Schiller. Hier slenter je op je gemak over de keitjes om zo nu en dan even een winkel binnen te lopen. Winkelstraat Schillerstraße was trouwens een van de eerste voetgangersstraten van Duitsland. Daarna is het tijd voor een terras en Kaffee und Kuchen.

Het gemoedelijke Weimar waar het Bauhaus geboren werd

Weimar is knus en zo lekker typisch Duits

Goethe en Schiller zagen ook het levenslicht in Weimar

De start van het Bauhaus

Maar het Bauhaus werd hier wel degelijk geboren. Het begon allemaal heel schattig. Gropius wilde met de Bauhaus-opleiding een verbinding leggen tussen leven, vakmanschap en kunst. Vrouwen die kleden maakten op weefgetouwen en pottenbaksters speelden aanvankelijk een belangrijke rol, onder meer om inkomsten te genereren. Functionele kunst en design waren het uitgangspunt van Gropius. Pas een jaar of acht later kwam daar architectuur bij. Vandaar dus dat je in Weimar maar één gebouw in de typische functionele Bauhaus architectuurstijl vindt: Haus am Horn.

Kunstenaars en kostuums

Toen Walter Gropius in 1919 begon, nodigde hij kunstenaars als Paul Klee, Wassily Kandinski, Oskar Schlemmer en later ook de Nederlandse schilder Theo van Doesburg uit om te doceren. De meesten waren toen nog redelijk onbekende kunstenaars. Inmiddels zijn het namen die niet meer weg te denken zijn uit de kunstwereld. Schlemmer bijvoorbeeld is bekend vanwege zijn revolutionaire balletkostuums. Nog onverminderd populair is zijn Triadisch ballet met kostuums in cirkels, vierkanten en driehoeken.

Gropius stelde een vernieuwend studieprogramma op en wilde vooral niet elitair zijn. Het Bauhaus stond wat hem betreft voor functioneel, betaalbaar en ontwerpen moesten snel in grote hoeveelheden geproduceerd kunnen worden. Vorm volgt functionaliteit. De studenten excelleerden en de opleiding was een instant succes. Maar in 1925 zorgde het nieuwe rechtse politieke klimaat ervoor dat het linksgeoriënteerde Bauhaus niet langer in Weimar kon blijven. De volgende stop werd Dessau.

Bijzonder kostuum van het Triadisch ballet van Oskar Schlemmer

Het Bauhaus bezienswaardigheden in Weimar

Bauhaus-architectuur

Haus am Horn, Am Horn 61, waar de revolutionaire Bauhaus ideeën voor het eerst in architectuur gevat werden dankzij Georg Muche. Het is een sobere witte kubus in een groen kader. Er is een inbouwkeuken met handige technische snufjes want daar had de moderne vrouw van toen behoefte aan volgens Gropius & co. Haus am Horn werd ontworpen voor een Bauhaus-expositie in 1923. Er waren meerdere ontwerpen maar alleen dit huis werd gerealiseerd. Door de jaren heen zijn er aanpassingen gedaan maar tijdens de laatste renovatie is het zoveel mogelijk in originele staat hersteld.

Het enige huis in het Bauhaus-architectuur in Weimar: Haus am Hohe

De nieuwe Bauhaus-wijk

Niet ver van Haus am Horn staat de woonwijk Neues Bauen am Horn, een hommage aan het Haus am Hohe. Begin 2000 stonden er pas twee huizen op dit voormalig militaire terrein. Nu is er een mix van huizen en appartementen. De bewoners konden hier een stuk land kopen en zelf een huis laten bouwen. Het ontwerp moest wel aan een aantal eisen voldoen. Het moest een een kubus-vormig huis zijn. De huizen die aan een park liggen mochten geen voortuin aanleggen en het platte dak moest groen zijn. Helaas werden er verder weinig eisen gesteld aan milieuvriendelijk bouwen. Architectuurliefhebbers twijfelen eraan of het een geslaagde hommage is, zo weet gids Christian. Dit omdat veel simpelweg een kopie is van het originele huis. Desondanks vond ik het leuk even in dit unieke wijkje rond te lopen.

Een woonwijk geinspireerd op Haus am Hohe in Weimar

Het universiteitsgebouw

De Belgische schilder Henry van de Velde was de grondlegger van de Kunstgewerbeschule en de academie in Weimar, de voorloper van het Bauhaus. Hij woonde lange tijd in Weimar, samen met zijn gezin. En ontwierp onder meer het hoofdgebouw van de universiteit in de Geschwister-Scholl-Straße. Loop er vooral even binnen om de mooie trap te bewonderen.

Het gebouw waar het Bauhaus werd opgericht, Weimar

Haus Hohe Papeln

Ook het woonhuis van Van de Velde, Haus Hohe Pappeln aan Belvederer Allee 58, kun je bezoeken. Het woonhuis ligt een stukje uit het centrum maar de wandeling er naartoe is heerlijk op een droge dag. Langzaamaan verlaat je de stad, je passeert de universiteit en loopt het laatste deel op een onverhard pad onder overhangende bomen. Henry van de Velde ontwierp ook de inrichting van dit bijzondere optrekje. Terug kun je eventueel een kleine omweg via het Park an der Ilm maken.

Het woonhuis van Jean van de Velde in Weimar

Als je dan toch in Weimar bent…

Bezoek dat zeker ook even de Anna Amalia bibliotheek. Dit heeft niets met het Bauhaus te maken, maar het is gewoon een prachtige bibliotheek. Reserveer vooraf online alvast een plekje want er mag maar een beperkt aantal bezoekers de bibliotheek in per dag.

De Anna Amalia bibliotheek in Weimar

Hotel in Bauhaus stijl

Niet in Weimar maar zo’n anderhalf uur rijden ten zuiden ervan ligt in Probstzella het Bauhaushotel Haus des Volkes. Je kun er slapen en er is een restaurant. Maar het hotel is ook museum. Via een digitale rondleiding op je telefoon kun je zelf de geheimen van dit unieke Bauhaushotel ontdekken.

Het Bauhaus verhuist naar Dessau

In 1925 verhuisde het Bauhaus naar Dessau en hier beleefde de opleiding haar hoogtijdagen. De kunst en architectuur van Het Bauhaus herschreef hoe mensen leefden. Walter Gropius zelf ontwierp de school. Een strak gebouw met veel lichtinval. De stijl die wij kennen als het modernisme, zoals bijvoorbeeld de Van Nelle fabriek in Rotterdam. Nog altijd huist in Dessau een kunstopleiding, ook al is het niet meer het Bauhaus.

Het Bauhaus schoolgebouw van Gropius staat op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Maar het is lang niet de enige Bauhaus-erfenis in Dessau. Wie tijd heeft, kan 300 gebouwen en projecten uit die periode bewonderen. Want ja, eenmaal in Dessau kreeg architectuur wél alle aandacht binnen de opleiding.

Nog altijd studeren studenten in dit Bauhaus gebouw in Dessau

Het Bauhaus bezienswaardigheden in Dessau

Het Bauhaus-schoolgebouw

Het schoolgebouw (Gropiusallee 38) dat Gropius ontwierp, vormt het hart van het Bauhaus in Dessau. Een van de hoogtepunten is een rondleiding door de school. Gropius experimenteerde er op los. Zo gebruikte hij inbouwkasten in plaats van muren als ondersteuning. Dit om geld te besparen. En de ramen gaan op een unieke manier open. Minder positief is dat het gebouw heel gehorig is.

Tijdens de rondleiding krijg je soms letterlijk een kijkje achter de schermen, in dit geval van het theater waarna je in een kantine komt. Iedereen is trouwens welkom in de grote mensa voor lunch of een drankje. En wie echt geen afscheid kan nemen van dit unieke gebouw, is er tegenwoordig de mogelijkheid in een van de voormalige studentenstudio’s te overnachten. Er waren trouwens maar 28 studentenkamers en 200 studenten. Alleen de besten mochten op de campus wonen. In 1928 nam Hannes Meyer het stokje over van Gropius en werd directeur van de opleiding.

Beneden in de mensa kan iedereen aanschuiven om iets te eten en te drinken

Het Stalen Huis

Het Bauhaus focuste op efficiëntie en experimenteren. En dat zie je terug in het Stalen Huis (Südstraße 5) van George Muche en Richard Paulick. Het huis was grotendeel prefab en kon in twee weken gebouwd geworden. Ik vraag me af of het aangenaam koel te krijgen is in een warme zomer. Maar even binnenkijken is leuk omdat er ook hier weer typische praktische Bauhaus-oplossingen gevonden zijn, zoals voor de verlichting.

Functioneel: het metalen huis in het Bauhaus-stijl in Dessau

Woningen voor arbeiders van Gropius

Een betaalbaar huis vinden was ook in de tijd van de Weimar Republiek een uitdaging. Walter Gropius oplossing voor dat probleem was de woonwijk Törten. Nog altijd zie je hier straten vol witte kubusachtige huizen. Vrij klein maar wel allemaal met een eigen moestuin. Maar de meeste zijn aangepast aan de eisen van de 21^ste eeuw. Maar een huis van de in totaal 314 is origineel. Gropius wilde dat je de constructie kon zien. Het is wat spartaans, met de keuken als enige ruimte met stromend water. Toch woonden hier tot 2007 mensen. Eerst de ouders, daarna de dochter. Tot ze overleed en het huis dat nog vrijwel in originele staat was als soort museumhuis dienst ging doen.

De Torten woonwijk in Bauhaus-stijl in Dessau

Een huis in de wijk Torten in Dessau is te bezichtingen.

Restaurant-tip

Ga eten bij het Kornhaus (Kornhausstraße 146), in 1929/30 gebouwd als restaurant en café in opdracht van de stad Dessau en een bierbrouwerij. Het restaurant ligt op een toplocatie aan de Elbe en veel van het interieur is nog origineel.

Het Bauhaus-ticket

Wil je zoveel mogelijk Bauhaus-gebouwen zien? Je koopt in Dessau voor 15 euro een combi-ticket voor alle openbaar toegankelijke Bauhaus-gebouwen. Je ticket is 3 dagen geldig. Buslijn 10 voert langs vele Bauhaus-hoogtepunten. En er is ook een 22 kilometer lange Bauhaus-fietsroute uitgezet.

Het Bauhausgebouw in Dessau, een ontwerp van Walter Gropius

Bauhaus naar Berlijn

Heel lang duurde het verblijf van het Bauhaus in Dessau niet. Na 7 jaar werd de nationaal socialisten (de nazi’s) in Dessau zo machtig dat de kunstopleiding in 1932 alweer moest verhuizen. Ditmaal naar Berlijn waar de opleiding zo werd tegengewerkt door Hitler’s partij dat de toenmalige directeur Ludwig Mies van der Rohe binnen een jaar besloot de school te sluiten. Veel Bauhaus-kunstenaars verlieten Duitsland om politieke redenen. Je zou dit kunnen zien als mislukking van het Bauhaus in Duitsland. Maar het was ook het begin van een wereldwijde stroming omdat de kunstenaars en architecten in hun nieuwe land de ideeën in praktijk brachten. Tel Aviv heeft bijvoorbeeld het grootste aantal Bauhaus (geïnspireerde) bouwwerken. In totaal 4000. Het Bauhaus is een begrip in de hele wereld en dat is knap voor een kunstopleiding die maar 14 jaar heeft bestaan.

Het Bauhaus bezienswaardigheden in Berlijn

Ook al bestond het Bauhaus nog geen jaar als opleiding in Berlijn, er is toch een mooie nalatenschap zoals onder meer het Shell Haus en Haus des Rundfunk. En vergeet tijdens je bezoek vooral niet het Bauhaus Archiv met de witte ’zeilen’. Het archief wordt op het moment gerenoveerd maar is van buiten nog te bewonderen. Naast het bestaande gebouw wordt een nieuwe vleugel gebouwd waarin het Museum für Gestaltung wordt ondergebracht.

Nog even onder renovatie, het Bauhaus archief in Berlijn

Lunchen in het Bikini Haus

Omdat ik weinig tijd had, ben ik in het centrum van Berlijn gebleven en daar stuitte ik tegenover de Gedächtniskirche op Bikini Haus (Budapester Straße), een gebouw uit de jaren ’50 vorige eeuw. Wat een prachtige architectuur ook. Het geheel gerenoveerde pand doet nu dienst als winkelcentrum. Niet zo’n standaard shopping mall maar een concept store winkelcentrum met voornamelijk unieke winkels en funky restaurants. In de pop-up boxen kunnen beginnende designers/kunstenaars het grote publiek laten kennismaken met hun producten. Ik neem de trap naar het dak waar een heerlijke daktuin is. En je vindt er het trendy restaurant SUPER Concept Space met creatieve en betaalbare gerechten. Er is nog allerlei design te koop ook.

Pop-up stores in winkelcentrum Bikini Berlijn

Restaurant en winkel SUPER in shopping mall Bikini Berlijn

Lunchen bij restaurant SUPER in winkelcentrum Bikini Berlijn

Hotels in Berlijn

Bikini Haus ligt in west Berlijn, in een wijk die de laatste jaren hip & happening geworden is. Dus waarom ook niet daar overnachten?

25hours Hotel Bikini Berlin

Bijvoorbeeld in het 25hours Hotel Bikini Berlin. 25hours is een hotelketen maar wel een erg leuke vind ik. Met origineel ingerichte kamers, relaxte openbare ruimtes, een prettige atmosfeer en perfecte ontbijtjes. In Berlijn krijg je het uitzicht over de dierentuin erbij cadeau.

Slapen in het 25 Hours Hotel Bikini Berlijn

Ellington hotel Berlin

Ik koos voor het op loopafstand gelegen Ellington hotel Berlin. Ook al in een waanzinnig mooi gebouw. Alleen die 185 meter lange façade al. En dan de oude trappenhuizen. Ooit was dit Femina, een entertainmentruimte, ook wel Berlin’s Ballroom genoemd. Later kwam er jazzbar Badewanne waar beroemdheden als Louis Armstrong, Ella Fitzgerald en Duke Ellington optraden. In het gebouw gingen later ook Frank Zappa, Mick Jagger en David Bowie uit hun dak tijdens spraakmakende after party’s in de hippe discotheek Dschungel. Afijn, historie genoeg in dit jaren ’30 pand. Tegenwoordig slaap je hier goed en goedkoop. Denk aan een kamer voor 75 euro.

Sweet dreams in het Ellington Hotel in Berlijn.

De funky facade van het Ellington Hotel in Berlijn