Shekhawati: kunst-oase in de woestijn

De Indiase regio Shekhawati in Rajasthan is landelijk en nog niet ontdekt door toeristen. Rijk zijn de mensen niet hoewel ze omringd zijn door een erfenis van onschatbare waarde: de koopmanshuizen van onder tot boven versierd met fresco’s.

Shekhawati, Rajasthan, India, Fatehpur, huis met fresco’s

Shekhawati, Rajasthan, India, Fatehpur, fresco

Shekhawati, Rajasthan, India, Mandawa, fresco

Fresco’s, waar je maar kijkt: op muren, plafonds, balkons, dakgoten… Zowel de binnen- als de buitenzijden van de traditionele haveli’s, de oude koopmanshuizen, zijn voorzien van schilderingen. Iedere straat die ik in loop, biedt nieuwe verrassingen. Alsof heel de stad Jhunjhunu één openluchtmuseum is. Naast imposante deuren met posten van houtsnijwerk houden wachters of olifanten een oogje in het zeil. Vanachter geschilderde vensters gluren vrouwen naar buiten. Treinen denderen over de muren, soldaten marcheren in gelid. Halfgod Ganesha met olifantenhoofd kijkt vanuit een nisje boven de deur de bezoeker minzaam aan.
Wat ook opvalt, is het verval. Regen en wind hebben de kunstwerken beschadigd. En de mens draagt een steentje bij. Posters en graffiti onttrekken sommige schilderingen aan het oog. Kleine winkeltjes zijn rücksichtslos tegen de buitenmuren van de haveli’s gebouwd zonder aandacht voor de pracht die de buitenmuren ooit sierde. Gelukkig is ook veel moois bewaard gebleven. En er blijken mensen te zijn die de kunst wél op waarde weten te schatten en zich inzetten voor het behoud van wat Shekhawati zo’n bijzondere regio maakt.

Shekhawati, Rajasthan, India, Jhunjhunu: treinen denderen over muren

Shekhawati, Rajasthan, India, Mandawa: moderne fratsen: de telefoon en fiets

Olifant van melkmeisjes

Dankzij de handel veranderde Shekhawati de afgelopen eeuwen van een stoffig woestijngebied in een welvarende regio. De inwoners met koopmansgeest profiteerden van de handel tussen China en het Midden-Oosten. Toen de handelsroute veranderde, mede door de Britse Oost-Indische Compagnie, trokken de kooplieden naar de grote steden aan het water. De marwari, zoals ze genoemd werden, dreven er handel en brachten vrachtladingen geld terug naar hun geboortestreek. Tot dat moment waren de dorpen in dit woestijnlandschap sober en saai, weet Laxmi Kant Jangid te vertellen. In zijn hotel Jamuna Resort in Jhunjhunu heeft hij enkele kamers uit oude haveli’s exact nagemaakt.
Omdat het reizen van A naar B veel tijd kostte – de wegen waren slecht, auto’s hadden ze nog niet – kwamen de kooplieden vaak maar eens in de drie, vier jaar thuis. Van het geld dat ze verdiend hadden, bouwden ze grote huizen. En gewend als ze waren aan de kleurrijke omgeving in de grote stad, besloten ze ook wat meer kleur naar Shekhawati te brengen: ze lieten hun huizen beschilderen. Het begon eenvoudig met kleine afbeeldingen van bloemen en vogels. De dingen die de chiteras, de schilders, van huis uit kenden. Later kwamen er religieuze afbeeldingen bij, vooral van Krishna en Ganesha, en dagelijkse tafereeltjes als een huwelijk of geboorte. De aanwezigheid van de Engelsen zorgde voor Europees getinte fresco’s: schilderingen van keurige Britten met stiff upper lip en de kenmerkende bolhoed, of vroom kijkende dames met parelketting en hoedje. Nog iets later werden uitvindingen als de trein, de fiets, het vliegtuig en de grammofoon toegevoegd aan het arsenaal. De afbeeldingen waren vaak bedoeld als ‘lesmateriaal’ om de ongeletterden thuis te laten zien wat er in de rest van de wereld gebeurde. Soms werd de waarheid geweld werd aangedaan en soms waren de schilders heel creatief, zoals degene die een olifant schilderde samengesteld uit melkmeisjes.

Shekhawati, Rajasthan, India, Fatehpur, fresco

Shekhawati, Rajasthan, India: olifant en os delen een hoofd

Shekhawati, Rajasthan, India, Nawalgarh museum, olifant van melkmeisjes

Ragfijne fresco’s sieren elk stukje muur

Laxmi neemt me mee naar de Modi haveli, een van de mooiste koopmanshuizen van Jhunjhunu. Een buitenproportionele zilverkleurige deur vormt de entree. De scherpe punten op de deur zijn er niet voor de sier, maar bedoeld om eventuele indringers buiten te houden. Een grote entree was een noodzaak voor speciale gelegenheden zoals een bruiloft: de bruid kwam gezeten op een olifant het huis van haar man binnen. Voor dagelijks gebruik was er een piepklein deurtje waar je slechts diep gebukt doorheen kunt. Net als bij veel huizen is ook hier een bewaarder aangesteld om toezicht te houden. De eigenaar woont elders, vaak in een grote stad. Voor 10 roepie mag ik binnenkijken. En dan ben ik even stil. Laxmi had al verteld dat de kwaliteit van de schilderingen erg verschilt van haveli tot haveli. Sommigen zijn gedecoreerd met bijna kinderlijk aandoende tekeningetjes, andere juist met geperfectioneerde kunstwerken. De Modi haveli behoort duidelijk tot de laatste categorie. Ragfijne fresco’s sieren elk stukje muur. Op een van de plafonds zijn mannenhoofden afgebeeld, elk met een andere hoofdtooi. Op een ander plafond staan dansende nimfen. De kleuren zijn helder en de plafondschilderingen zijn in perfecte staat. Alsof de schilder net klaar is. De pilaren van dit huis lijken van marmer maar blijken ingesmeerd te zijn met een papje van gemalen zeezout.

Shekhawati, Rajasthan, India, Jhunjhunu, fresco

Shekhawati, Rajasthan, India, Jhunjhunu, fresco

Shekhawati, Rajasthan, India, Jhunjhunu, fresco

Verf van saffraan

“De traditionele haveli’s hebben meestal drie binnenplaatsen”, vertelt Laxmi terwijl we door het huis dwalen. “De eerste was semi-publiekelijk. Hier ontvingen mannen hun gasten en deden ze zaken gezeten op grote kussens met witte hoezen. De tweede binnenplaats was exclusief voor de vrouwen en kinderen. Van hieruit konden vrouwen via een spiekgaatje kijken naar de eerste binnenplaats en de gesprekken daar volgen zonder dat ze zelf zichtbaar waren. Op de tweede verdieping liggen verscholen achter kleine deuren de slaapkamers. De derde binnenplaats was voor dieren en voertuigen. Vrouwen verlieten hun huis meestal via de derde binnenplaats gezeten in hun vervoermiddel.”
De verf voor al die fresco’s werd aanvankelijk gemaakt van bijvoorbeeld saffraan en fijngemalen ijzerhoudend gesteente. De kunstenaars brachten de verf op het nog natte pleisterwerk aan. Eenmaal droog was het kunstwerk bijna niet kapot te krijgen. Die fresco buono techniek veranderde toen rond 1880 chemische verfsoorten uitgevonden werden. De kleuren werden feller en de schilderingen groter. Tussen de huiseigenaren ontstond concurrentie over wie het grootste en mooist versierde huis had. De schilders werden beroemd en verdienden goed geld. De opkomst van de fotocamera had ook gevolgen. Vóór die tijd moesten de schilders een afbeelding maken van bijvoorbeeld een fiets, trein of telefoon zonder dat ze die ooit gezien hadden. Het waren tweedimensionale werkjes met soms lachwekkende perspectieven. Toen de opdrachtgevers eenmaal foto’s konden laten zien, slaagden veel kunstenaars erin een derde dimensie aan hun werk toe te voegen.

Shekhawati, Rajasthan, India, Nawalgarh museum, fresco

Shekhawati, Rajasthan, India, Jhunjhunu, fresco

Shekhawati, de vergeten regio

De laatste decennia veranderde Shekhawati in een arme, vergeten regio van India. Het ligt in het noordoosten van Rajasthan, een provincie die verder wel populair is bij toeristen. Steden als Udaipur, Jaipur, Jodhpur en Jaisalmer hebben bezoekers inderdaad veel te bieden. Prachtige forten, uitbundige paleizen, kleurrijke markten en meesterlijke musea. Overal in de regio kom je schilderingen tegen zoals in Bundi, Kota, Jaipur, Jodhpur en Bikaner maar zoveel versierde huizen als in Shekhawati vind je er niet.

De fresco’s van Shekhawati zijn onder te verdelen in zes thema’s:

• Religie: Krishna en Rama
• Het sociale leven: liefdesverhalen, huwelijken
• Historische gebeurtenissen zoals grote veldslagen, koninklijke processies et cetera
• Het dagelijks leven: kledingstijlen en haardracht uit de grote stad maar ook een vrouw die een kind de borst geeft
• Technologie: treinen, auto’s, vliegtuigen, de telefoon
• Erotiek: de kama sutra, vaak beperkt tot de slaapkamer hoewel je soms vrij expliciete scènes verstopt vindt in op het eerste oog keurige schilderingen

MEER REIZEN NAAR INDIA

• Heb je plannen om naar India te gaan maar weet je nog niet naar welke regio? Hier wat inspiratie. Ik maakte onder meer een rondreis door het zuiden van India, en bezocht de provincie Tamil Nadu.
• Of kies voor het bezoeken van een van de kleurrijke festivals, zoals de Camel Fair in Pushkar, jaarlijks eind oktober, begin november.
• Als je naar India reist heb je een visum nodig. Daarvoor kun je tegenwoordig een e-visa aanvragen.