Op bezoek bij de Guna Yala-indianen

Het staat op vrijwel iedere verlanglijstje van reizigers naar Panama, de bounty-eilandjes van de Guna Yala, voorheen San Blas genoemd. En terecht.

Op zoek naar het paradijs? Gevonden! Guna Yala, Panama

Ongeveer een uurtje na vertrek uit Panama City verlaat gids Gilberto de Pan American Highway en rijdt vervolgens door een schitterend berggebied. Bergtoppen zijn gevangen in wolken, flarden mist dansen door de dalen. Dit is Guna Yala, hoewel de meeste toeristen San Blas zeggen. Maar het gebied werd in 1998 toch echt omgedoopt in Kuna Yala. Recent was er weer een naamsverandering. De letter ‘k’ komt niet voor in het alfabet van de Guna en is vervangen door een ‘g’.
Mijn bagage wordt uit het busje getild en in een boot gelegd. Want naar Guna Yala ga je voor de paradijselijke eilandjes. Als ik vertel dat ik graag het dagelijks leven van de Guna wil meemaken, stuurt gids Gilberto zijn boot naar het eiland Corbisky waar familie van hem woont. Daar gebeurt juist iets bijzonders, belooft hij geheimzinnig. Ik tref de 12-jarige Thays en de 5-jarige Robiela die in een hangmat in een speciale hut liggen, de surba, afgesloten van de rest van het dorp. De Guna meisjes en vrouwen ondergaan in hun leven verschillende ceremonies zoals de inna suit, de haarknip-ceremonie. De meisjes zelf krijgen er in hun hutje weinig van mee maar in het dorp is het een drukte van jewelste.

Klaar voor de haar-knip ceremonie op het eiland Corbisky, Panama

Vrouwen staan in de inna sogag, de keuken, en koken plantain en bereiden leguaan en vis. In het centrale ontmoetingshuis (inna nega) klitten mannen bij elkaar en drinken chicha, een sterke drank van gefermenteerde suikerriet en koffie. Mannen gekleed in de traditionele Guna kleding – felgekleurde blouse, zwarte broek, hoed en soms een stropdas – brengen urenlang kalebas-kommen met chicha naar de hut voor de vrouwen. De bedoeling is dat de kom in een keer leeggedronken wordt. Na enkele uren nemen de leider kandur en zijn assistent een ritueel bad en gaan ze terug naar het centrale hut waar ze eten en drinken om daarna enkele dagen zingend en fluit spelend in een hangmat door te brengen. Na drie tot vijf dagen krijgen de meisjes hun nieuwe Guna-naam en mogen ze de hut verlaten. De inna suit is een dure ceremonie. Op de eerste dag drinkt en eet iedereen op het eiland (inclusief bezoekers) gratis en ook op de derde dag wordt iedereen van drank en eten voorzien. Het feest kan zomaar twee- tot drieduizend dollar kosten. Vandaar dat de vader zelf mag bepalen wanneer hij zijn dochter het ritueel laat ondergaan: als hij voldoende gespaard heeft.

Klaar voor de haar-knip ceremonie op Guna Yala, Panama

Prachtige oudere vrouw van de Guna Yala

Vrouwen bereiden de plantain voor de feestelijkheden

De nacht breng ik door op Aguja, een paradijselijk, onbewoond eiland met enkel wat voorzieningen voor toeristen. Langs het strandje staan eenvoudige hutjes met twee bedden en een simpele douche. Gelukkig is er ook een restaurant voor een smaakvolle home cooked maaltijd van vis, kokosrijst en groenten. En dan lekker slapen met het geluid van de branding op de achtergrond.

Op zoek naar het paradijs? Gevonden! Guna Yala, Panama

Bijzondere samenwerking van schelp en koraal, Guna Yala, Panama

Vis gaat er altijd in, hoe klein je ook bent als eilandkat.

Molas en bounty-eilandjes

De meeste toeristen komen naar de eilanden om te snorkelen en te duiken of om op het strand te relaxen. Maar ik wil graag naar bewoonde eilanden. En dus neemt Gilberto me mee naar het eiland waar zijn moeder woont. Guna-vrouwen zien er altijd prachtig uit met hun kleurrijke blouses, molas, en met de uinis, de kralenversieringen rond onderarmen en –benen. Twee katoenen paneeltjes vormen de voor en achterzijde van de blouse. Het zijn kunstwerkjes, met naalden ‘geschilderd’. Vaak met geometrische vormen maar ook afbeeldingen van mensen en dieren. Na de aanslag op de Twin Towers was er zelfs een Guna vrouw die daarvan een afbeelding maakte voor haar mola. De Panamese overheid heeft verschillende keren het dragen van de mola verboden in een poging de Guna te laten integreren. Het bijzondere kledingstuk keerde gelukkig steeds terug. De moeder van Gilberto is wat verlegen maar ze laat me toch haar creaties zien. Op het eilandje is alles wat de bewoners nodig hebben, winkeltjes, een schooltje en een restaurant. Wat goed uitkomt, ik heb alweer trek en hoe leuk is het om op dit bijzondere eiland te eten.
De laatste dag is het relaxen op de vele bounty-eilandjes. Snorkelen kan onder meer bij Isla de los Perros (eiland van de honden). Hondje Lola begroet er heel toepasselijk de bezoekers. Zijn Guna-baasjes wonen enkele maanden per jaar op het eiland en verzamelen dan de kokosnoten. De Guna currency, grijnst gids Gilberto, want er wordt nog altijd handel gedreven met Colombia waarbij kokosnoten geruild worden tegen suiker. We zigzaggen nog even langs enkele van de vierhonderd eilandjes als Banedup en Pelican Island en dan heeft Guna Yala nog een toegift: zeven dolfijnen spelen rond de boot, springen in de lucht, surfen op golven en verdwijnen dan weer net zo plotseling als ze gekomen zijn. Misschien om ergens een baby te bezorgen, want volgens de Guna brengt niet de ooievaar maar de dolfijn nieuw leven.

Secuur werkje, het maken van de mole, Guna Yala, Panama

Ze dragen de traditionele kleding met rots, de vrouwen van Guna Yala, Panama

Bijzonder: Het leven in een hangmat

De hangmat is niet weg te denken uit het dagelijks leven van de Guna. Ongeveer 80% van de Guna indianen gebruikt de hangmat iedere nacht. Overdag zitten mensen in hangmaten, tijdens ceremonies liggen meisjes in de hangmat, er wordt in getrouwd, kinderen komen er ter wereld en zelfs na het overlijden speelt de hangmat een belangrijke rol. De Guna worden op het vasteland begraven. Daar wordt een soort kamer in de grond gegraven waar een hangmat aan stokken wordt opgehangen waarin het lichaam rust. Onder de hangmat wordt fruit en dergelijke gelegd voor de reis naar het hiernamaals.